تشعیر، نقوشی از یک یا دو رنگ یا حتی سه رنگ است که در حاشیه و سرفصل های برخی کتاب هاو در و دیوار و پرده ها و فضاهای موجود در مجلس سازی ها و پرده های نقاشی ایرانی کشیده می شود و در جلدسازی و قلمدان سازی و قلم زنی بر روی فلز و نیز خطاطی دیده شده است .
تشعیر از کلمه شعر به معنی موی حیوان یا انسان است و در هنر مینیاتور سازی و نقاشی ایرانی به آثاری گفته می شود که با حرکات منظم قلم مو و حرکاتی تند و سریع اشکالی زیبا در حاشیه نگاره ها ساخته می شود. در هنر تشعیر از رنگ هایی روشن، خیال انگیز و درخشان استفاده می کنند.
طرح ها و نگاره های غالب در ساختن تشعیر، بیشتر صخره سنگ ها،حرکات ابر و باد، درختان متنوع،حیوانات خیالی و افسانه ای مانند سیمرغ واژدها، حیوانات وحشی در حال جست و خیز، پرندگان و حیوانات کوچک با قلم اندازی های استادان و استفاده بی دریغ از طلای ناب است.
نامگذاری انواع تشعیر بیشتر بر اساس روش ها و فنون و جایگاه ارائه آن است.
تشعیر دو قسمت دارد : تشعیر گیاهی یا تشعیر گل و بوته ، و تشعیر وحوش.در تشعیر گیاهی، تصاویر بر بالا و پایین برگ ها و گل ها به زر یا رنگ های سفید یا آبی یا مایه اصلی و ته رنگ لاجورد یا سیاه یا گِل ماشی و امثال آن، بر حواشی کتاب ها کشیده می شود.
در آرایه های تزئینی قرآن کریم و جلد آن، علاوه بر تذهیب، فقط از این نوع تشعیر استفاده می شود.
در تشعیر وحوش که بر دو نوع "نخجیری " و "گرفت و گیر" است، طرح کلی تصاویر و نقوش انواع پرندگان و جانوران زمینی و دریایی و اساطیری در ترکیب های خاص متناسب با موضوع اصلی کتاب با کمترین رنگ و به صورت نمادین پدید می آید.
نمونه ای از گرفت و گیر:

ابزار و مواد نگارگری، تذهیب و تشعیر:
1- قلم مو: معمولاً از قلم موی آبرنگ استفاده می شود که از موی گربه تهیه می شود. این قلم موها خود بر سه نوع هستند الف: قلم موی افشان جهت رنگ گذاری ب: قلم موی گندمی جهت پرداز پ: قلم موی شمشیری جهت قلمگیری.
2- بوم: بومها می توانند از اجناس مختلف مانند فیبر سفید - چوب - کاغذ - مقوا - صدف و عاج باشند و قبل از کار باید بسته به جنس بوم زیر کار آن آماده شود.
بومهای کاغذی را معمولاً بعد از نصب کاغذ بر روی زمینه (که معمولاً از جنس چوب یا فیبر است) آهار زده و با سنگ عقیق مهره می کشند. عمل مهره کشیدن بخاطر چسبیدن کامل کاغذ بر زمینه و خالی شدن حبابهای هوای زیر کاغذ انجام می شود. بعد از آن جهت نقاشی آماده می شود.
در بومها از جنس استخوان یا عاج بخاطر وجود چربی در سطح آن، ابتداء کمی آب روی آن ریخته و با سمباده ی نرم روی آن را می کشند سپس از آب نبات، آب قند یا ژلاتین رقیق برای آماده کردن زمینه استفاده می کنند.
3- رنگ: الف: رنگهای گیاهی مانند پوست گردو - چای و...
ب: رنگهای معدنی مانند طلا - نقره - لاجورد - برنج و...
ج: رنگهای شیمیائی
رنگ گذاری: در رنگ گذاری از دو نوع رنگ جسمی و روحی استفاده می شود.
رنگ جسمی: رنگهائی هستند با رنگدانه های درشت و پوشش زیاد مثل گوهاش و چون جسمی را از خود بر جای می گذارند به رنگ جسمی معروف شده اند. این رنگها خاصیت پوشانندگی دارند.
رنگهای روحی: رنگهایی یا رنگدانه ی ریز و شفاف مثل آبرنگ.
4- بست: چسبهائی هستند که در ترکیب با رنگ از آن استفاده می کنند. بیشتر از انواع صمغ درختان مانند صمغ عربی و کتیرا بدست می آید. از بستهای کریستالی و شکننده مانند «آب نبات» نیز استفاده می شود که باید با شیره ی انگور یا خرما مخلوط شود. بعضی از بستها حیوانی است که مخلوطی از استخوان، پوست، روده و شاخ تهیه می شود. و بعد از جوشانیدن آنها مایع بدست آمده را استفاده می کنند.
روش کار در نگارگری
 پس از آماده شدن بوم و طرح مورد نظر، آن را بر روی بوم منتقل کرده و قلم گیری می کنند (منظور از قلم گیری طراحی خطوط با استفاده از قلمو و رنگ که دارای خطوطی پهن و باریک تند و کند است) پس از آن در صورت استفاده از رنگ طلا، طلااندازی شده و زمینه رنگ می شود. پس از رنگ زمینه ساخت و ساز طرحها آغاز می شود و پس از پردازش طرحها و ظرایف آن بخصوص صورت و گل و مرغ در نهایت با جدول کشی یا کادر بندی کار به اتمام می رساند. روش کار در تذهیب کاری بدین صورت است که پس از آماده سازی بوم و رنگ زمینه آن، طرح که معمولاً بر اساس یک واگیره است به بوم منتقل شده و پس از قلم گیری و سپس پرداز عناصر کار به اتمام می رسد.
منظور از واگیره طرحی است که از تکرار آن نقش مورد نظر را پر می کنند و منظور از پرداز روشی است که برای سایه روشن و بافت بوسیله ضربه های نوک قلم انجام می شود.
تشعیر به همراه تذهیب ، برای تزئین حواشی بزرگتر در کتب خطی شاید تحت تأثیر نقاشی چینی ، از دوران تیموریان در ایران مرسوم گردید.
نمونه ای از تشعیر در جلد درونی احسن الکبار فی معرفه الائمه الاطهار (988ق) با نقش دفاع سیمرغ از آشیانه اش در برابر اژدها منبع: محمد حسن سمسار، کاخ گلستان در سمت چپ موجوداست.
در گذشته هنرشناسان، شیوه‌های رسم تشعیر را به دو گونه تقسیم بندی کردند. شیوه الوان و شیوه مطلا. گاهی اوقات در اجرای طرح تشعیر داخل طرح را رنگ کم مایه می‌زنند و بعد اطراف آن را قلمگیری طلایی می‌کنند. این نوع طراحی تشعیر را « انگ » می‌نامند .این عمل را می‌توان برعکس هم انجام داد ( که از صنعت عکس در نقاشی استفاده می‌شود.)
یوان سلطان احمد جلایر منصوب به (عبدالحی)
در مورد اینکه از چه زمانی این نوع حاشیه پردازی در نقاشی ایرانی آغاز شده و چه هنرمندانی به ان پرداخته اند تاریخ دقیقی مشخص نیست، اما در متون به دست آمده از عهد جلایران نمونه هایی از تشعیرهای قابل توجه وجدو دارد که مربوط به «دیوان سلطان احمد جلایر» است.
هشت صفحه از سیصد صفحه دیوان اشعار «سلطان احمد جلایر» ، دارای تشعیر است که شامل مناظر روستایی و فرشتگان در حال پرواز است. با توجه به گرایش های عرفانی اشعار « سلطان احمد»، گفته شده است که این طراحی های تک رنگ پیوندی با هفت مرحله تکاملی عرفانی «شیخ فریدالدین عطار نیشابوری» در «منطق الطیر» دارد. شیوه اجرای این آثار حد فاصلی میان شیوه طراحی تک رنگ چینی و قلم گیری آزاد نقاشی عصر جلایری است.مرقع گلشن
«مرقع گلشن» در کتابخانه ی موزه کاخ گستان نگهداری می شود. این مرقع به سفارش جهانگیر (1014-1037 ه.ق) فرزند ارشد اکبرشاه گورکانی که به هنر علاقه فراوانی داشته جمع اوری و تجلید شده است. اندازه این مرقع 40× 5/24 سانتیمتر است. «مرقع گلشن بین سالهای 1014 تا 1029 ه.ق پدید آمده است و برخی معتقدند این نسخه در قرن یازدهم ه.ق به ایران آمده و در زمان ولیعهدی ناصرالدین شاه به کتابخانه سلطنتی کاخ گلستان منتقل شده است. این مرقع 133 ورق است و با توجه به دو رو بودن اوراق آن جمعا 262 قطعه نقاشی، خوشنویسی و تشعیر دارد. مرقع گلشن شامل زیباترین و هنرمندانه ترین اجرای تشعیرهای ایرانی است.
شاید به جرات بتوان گفت که بهترین نمونه های تشعیر را در این مرقع می توان یافت.

جایگاه نقوش تشعیر
نقوش تشعیری هر کدام جایگاهی معیّن و شیوه ای مستقل دارند؛ مثلاً جای نقش شیر و اژدها و سیمرغ و ادوات رزم در حواشی کتب و مجالس رزمی و جای نقش مرغزارها، سروستان ها، بته جقه ها، بیدهای مجنون، آهوان و پرندگان در حواشی کتب و جلدها و مجلس سازی های تغزلی و شکارگاه هاست.
سابقه آموزشی تشعیر
تا اواخر دهه چهل شمسی، تشعیر جزو دروس هنرستان‌ها بود و «مصوّر الملکی» (متوفی ۱۳۴۸ش) از استادان برجسته آن بود.
کتب آموزشی تشعیر
در زمینه معرفی تشعیر و آموزش آن، دو جلد کتاب از مجرد تاکستانی به چاپ رسیده است.
نمونه ای از تشعیر در جلد درونی احسن الکبار فی معرفه الائمه الاطهار (988ق) با نقش دفاع سیمرغ از آشیانه اش در برابر اژدها منبع: محمد حسن سمسار، کاخ گلستان در سمت چپ موجوداست.

با تشکر از معلم هنر عزیز پایه هفتم

و تشکر از کسانی که مطالب مهمی را در اختیار من قرار دادند.همانند سایت ویکی پدیا